Karapapak (Terekeme), Türkiye Cumhuriyetinde ve özellikle Kuzey Doğu Kafkasya`da yoğun bir yaşam mücadelesi vermektedir. Bugün birçok aileler ve topluluklar şehir yaşamı sürdürmektedirler.
Ayrıca; Azerbaycan, Gürcistan, İran, Rusya, Ukrayna ve dünyanın değişik bölgeleri ile birlikte da yaşayan (Qarapapah) hayatlarını en iyi şekilde sürdürmektedirler. Gelişmeye kapılarını sonuna kadar açan ve eğitime önem veren bir millet olma özelliklerini sürekli olarak korumaktadırlar.
İslam, Sünni, (Hanbeli) kimliğine sahip olmakla birlikte, köken olarak Kafkasya bölgesidir. Atılgan, hırslı, olaylar karşısında son derece duygusal ve saf bir karaktere sahip insanlar olarak bilinirler. Dinlerine oldukça bağlı hareket etmekle birlikte aile yapısı oldukça güçlü ve önem arz etmektedir.
Kafkasya`da ve yakın bölgelerde dağınık şekilde yaşam mücadelesi veren Karapapak Türklerine, Siyah Astragan Kalpak giydiklerinden dolayı, etnik farklılıkları olan diğer milletlerden komşuları bu adı vermişlerdir. Muhtemelen Türkmen kelimesi ile ilgili olarak halk arasında Terekeme adıyla da anılmaktadır. Karapapak`lar Sünni Müslüman olarak yaşamaktadırlar.
Karapapaklarda aşıklık geleneği üzerine ün yapmışlarıdır.
1. Hasda Gasım XVIII. asırda yaşamıştır. Zarşatlıdır.),
2. Bağdat (XVI. asır kadın halk şairlerindendir. Çıldırlıdır.
3. Hasda Hasan (XIX.asırda yaşamıştır.),
4. Hicrani,
5. Gülistan,
6. Balabey (XIX. asırda yaşamıştır. Zarşatlıdır.),
7. Hoca İrfani (XVIII-XIX. asır il şairidir. Çıldırlıdır.),
8. Hüseyin,
9. Kurbani (XVIII. asır Kars şairlerindendir.),
10. Resul (XIX-XX. asır Çıldır il şairlerindendir.),
11. Sadayi (XIX. asır Çıldır il şairi),
12. Şenlik (XIX-XX. asır il şairidir. Çıldırlıdır. Büyük üne sahiptir. Oğlu da şairdir.), dir.
Karapapak Türk`lerinin konusunu Ruslara karşı verilen bağımsızlık mücadelesinden alan Şeyh Şamil başta ve Dede Korkut, Köroğlu, Şah İsmail ve Kirmanşah hikayeleri ile benzer özellikler taşıyan Kaçak Nebi, Mihrali Bey, Terekeme Hacı (Sarıkızoğlu), Hasan ve Hüseyin kardeşler, Zakir, Kaçak Mehmet ve Deli Ali gibi mahalli kahramanlarla ilgili halk hikayeleri bulunmaktadır. Borçalı-Kazak boyunun devamını oluşturan Karapapak Türk`leri, Kıpçak Kuman, Bulgar ve Hazar Türklerinin Ön-Asyadaki koludur. Borçalı ve Kazak diye iki kola ayrılırlar.
Karapapaklar, Türkiye Cumhuriyetinin Ağrı, Akyaka, Ankara, Ardahan, Arpaçay, Çıldır, Digor, Iğdır, İstanbul, İzmir, Kars, Kağızman, Muş, Susuz, Selim, Sarıkamış, Sivas, Ukrayna da, Rusya Federasyonunda, Azerbaycan Sulduz bölgesinde, Ermenistan Ağbaba bölgesinde, Gürcistan Borçalı bölgesinde, İran Devleti kuzey bölgesinde, Türk Cumhuriyetlerinde ve Avrupa da dağınık şekilde yaşamaktadırlar.
Karapapaklar hemen hemen her alanda var olmaya savaşındalar ve Bugün eğitimde % 98 oranla özellikle Türkiye Cumhuriyetinde eğitime yönelen en yatkın ve çok amaçlı bir millet olmuştur. Karapapak (Terekeme) olmak bu dönemde çok zor, Çünkü azınlık durumunda kalınıyor. Ayrıca farklılıklarından dolayı daTürklerin nadide bir boyunu oluşturmaktadır
Karapapak, (Qarapapah), (Terekeme), bazen "Karakalpak’la karıştırılır. Ama herhangi bir akrabalık bağlantısı bulunmamaktadır."
Dil : Esas olarak Karapapakça (Azeri diline yakın Batı (oğuz) dillerinden biri). Türkiye’de bu dil hâlâ güçlü görüldüğü kadarıyla asimilasyona uğrayıp Doğu Anadolu lehçelerine karışmıştır.
Din : İslam. Karapapaklar Sünni’dir (Hanbeli) Elde mevcut tek rakam, 1883 yılında Kars dahil o zaman Rusya’nın Kontrolünde olan bölgelerde 11.721 Sünni olduğudur.
Grup Kimliği : Karapapak ve Terekemeler, köklerinin Kafkasya’da olduğuna dair ortak bir duygu paylaşırlar. Terekemeler din ve konuşma dili bakımından farklı özelliğe sahip olmalarında karşı Karapapaklar adlarının geniş anlamda her iki grubu da içeren kapsayıcı bir ad olduğuna inanırlar. Her iki grup da, endogami geleneğini büyük ölçüde sürdürür. Sözkonusu farklılığın kökleri Türkiye’ye gelmelerinin öncesinde yatar; farklı bölgelerden göç etmişlerdir.
Terekeme terimi; Türkmen kökenli oluşun onanması gibi bir durum halidir. Karapapak terimi ise, şimdi Amu Derya’da yaşayan ve bir Kıpçak halkı olan Karapaklar’la bir kurumsal özdeşlik kurulmasına yol açmıştır.
Etik olarak, Terekemeler, komşularınca, gürüz görünüşleri ve özel psikolojik yapılarıyla neredeyse klişeleştirilmişlerdir. Kaba, saba, son derece saf, sağı solu belli olmayan ve çok alıngan oldukları söylenir. Öyle ki, yörede Terekemeler’le ilgili fıkralar almış yürümüştür. Dinin alışılmış biçimlerine karşı saygı göstermeleri de onları ayrı kılan özelliklerinden biridir. Ne var ki, bu klişeler, onların çevre nüfusuyla günlük ilişkileri dolayısıyla ortaya çıkmıştır ve ayrıca Terekemelerin kendileri de bunlara renk katacak şekilde abartmaya yatkındırlar. Her iki grupta yeterince araştırılmış değildir.
Tarihsel Bilgi : Çıldır ve Ardahan’daki Karapapaklar ya da (Terekemeler) önceden Kuzey Azerbaycan’da, Kazah Şemsettin Khanate’nin Kazah ve Borçalı bölgelerindeki Derbend ve Borçalı nehirleri boyunca yaşarlardı. 1828 yılında imzalanan Türkmençay Anlaşması’ndan sonra bir bölümü Kars’a, bir bölümü İran, bir bölümü de Azerbayca’ının Sulduz bölgesine, Ushnu’nun doğusuna göç etti.
Bir başka kayda göre, Terekemeler Hazar denizi kıyısında, Gamri Uzun’dan Derbent’e uzanan ovada yaşarlardı.
90-100 hanelik bir Terekeme grubu, 1904 yılında Türkiye Cumhuriyetine yerleşmek için başvuruda bulundu. Bir kısmı o zaman Rusların elinde bulundurduğu Kars’a, bir kısmı Ağrı, Tutak ve Eleşkirt’e geldi; diğerleri Adana’ya (orada halen Terekeme köyleri vardır), geri kalanlar ise 1914 yılında Malazgirt’ten Sivas’ın Tutmaç, Büyükköy ve Kurdoğlu köylerine göç ettiler. Fakat, daha önce, 1877’de, Sivas’ta en az bir Terekeme köyü zaten bulunmaktaydı.
Diğerleri ise 1921’de Rusların çekilmesiyle Kars’a geldiler; bunlar Gümrü Antlaşmasıyla gerçekleşen nüfus mübadelesiyle Akbaba, Tiflis, Borçalı ve Kazah bölgelerinden göç ettiler.
Söz konusu isimsel farklılığın nedeni, Rusların, kısmen Kafkasya ve kısımen de İran’dan gelip eski Aleksandropol bölgesine, Akhaltsike’ye ve şimdiki Gürcistan’daki Akhalkalaki’ye yerleşenleri tanımlamak için “Karapapaklar” terimini kullanmış olmalarına dayanabilir, oysa Akbaba Terekeme’lerinden ayırt edilmeleri için bunlar genel olarak Gürcistan Terekemleri olarak adlandırlmaktadırlar.
VON HELLWALD’ın (1878:99) kaydettiğine göre, Rus işgalinden önce Osmanlı topraklarında 105 köyde 29.000 (Terekeme) Karapapak yaşıyordu.
Dağılım : Özellikle Ardahan’ın Çıldır ilçesinde yoğunlaşmaktadır; Çıldır `lıların söylediklerine bakılırsa tüm köyler Karapapaktır (Terekeme); en yoğun şeklinde bulundukları ikinci yer Arpaçay ilçesidir. Orada köy nüfusunun yarıdan fazlasını oluşturmuşlardır. Ayrıca Kars merkez ve Selim, Kağızman ilçelerinde bulunurlar. Kavkazskiy Kalender’a (1910) s. 546, bakılırsa, o zamanlar 99 Karapapak köyü vardır ve bunların 63’ü Kars yöresinde, 29’u Ardahan’da ve 7’si Kağızman’daydı.
AŞIKOĞLU’nun belirttiği 1963 Kars’ta 114 Köy vardır.
BARTHOLD/WIXMAN 1978 (İslam Ansiklopedisi) Kars’ın toplam nüfusunun % 15’i (yani, 1975’de 106.000); eğer nüfus değişimlerinden ve sınır değişikliklerinden sonra aynı oran geçerliyse (1920’de 39.000)
Birinci grup Muş ilindedir.; önce Malazgirt’e ve şimdi de Yoncalı köyüne yerleşmişlerdir. Ayrıca Bulanık ilçesinde de yaşarlar. Rusların 1877’de Kars’ı işgal etmelerinden sonra, içlere doğru çekilen Karapapaklar Sivas, Tokat ve Zile’de köyler oluşturmuşlardır. Bunlardan biri olan Acıyurt, 1877’de hali hazırda Karapapak nüfusuna sahiptir. Ayrıca Kayseri’de iki köyün (Pınarbaşı ve Sarız) Karapapak nüfusuna sahip olduğu kaydedilmiştir.
Çıldır ve Arpaçay ’daki Karapapak (Terekeme) sığırtmacılarını ve çobanlarını Çıldır’ Gölü’nün batı ve doğusundaki yaylalara gönderirler; fakat diğer köylüler evlerinde kalırlar.
